مقدمه
گلوکوم یکی از بیماری‌های شایع چشم است که به علت آسیب به عصب بینایی رخ می‌دهد و در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، می‌تواند به نابینایی دائمی منجر شود. این بیماری اغلب بدون علائم اولیه ظاهر می‌شود و به راحتی قابل تشخیص نیست به همین دلیل به آن دزد خاموش بینایی نیز گفته می‌شود. افزایش فشار داخل چشم (IOP) عامل اصلی آسیب به عصب بینایی در گلوکوم است، اما در برخی موارد، حتی با فشار طبیعی نیز این بیماری بروز می‌کند. با این حال، با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، این بیماری قابل کنترل است. درباره‌ی انواع، علل و عوامل خطر گلوکوم در اینجا توضیح دادیم در ادامه به علایم این بیماری و نحوه‌ی تشخیص آن می‌پردازیم.
علائم گلوکوم زاویه باز
گلوکوم زاویه باز شایع‌ترین نوع گلوکوم است و به‌دلیل پیشرفت تدریجی و بدون علائم اولیه، به آن “دزد خاموش بینایی” نیز گفته می‌شود. در مراحل اولیه، فرد هیچ‌گونه تغییر قابل توجهی در دید خود احساس نمی‌کند، زیرا آسیب به عصب بینایی به‌تدریج اتفاق می‌افتد. اولین علامت این نوع گلوکوم، نقاط کور در دید محیطی (دید تونلی) است که معمولاً به‌مرور زمان گسترده‌تر می‌شود. اگر این بیماری به‌موقع تشخیص داده نشود، این نقاط کور به‌تدریج به دید مرکزی نزدیک شده و در نهایت منجر به نابینایی دائمی می‌گردند.
علائم گلوکوم زاویه بسته
گلوکوم زاویه بسته حاد به‌طور ناگهانی و شدید بروز می‌کند و علائم آن بسیار شدیدتر از گلوکوم زاویه باز است. در این نوع، زاویه بین عنبیه و قرنیه به‌طور ناگهانی مسدود می‌شود که باعث افزایش سریع فشار داخل چشم می‌گردد. این حمله حاد می‌تواند با علائم زیر همراه باشد:
- درد شدید در چشم یا پیشانی
- تاری دید یا کاهش دید ناگهانی
- مشاهده هاله‌های رنگی یا رنگین‌کمان‌ها اطراف نورها
- قرمزی چشم
- سردرد شدید
- حالت تهوع و استفراغ
- نابینایی رنگی
این وضعیت یک اورژانس پزشکی است و نیاز به درمان فوری دارد. در صورت مشاهده این علائم، باید سریعاً به اورژانس یا چشم‌پزشک مراجعه کرد. تأخیر در درمان ممکن است منجر به آسیب دائمی به عصب بینایی و نابینایی شود.
- افرادی که دوربینی یا عنبیه ضخیم‌تری دارند، بیشتر در معرض گلوکوم زاویه بسته هستند.
- اگر سابقه خانوادگی این نوع گلوکوم وجود دارد، ممکن است جراحی لیزری پیشگیرانه توسط چشم‌پزشک توصیه شود.
علائم گلوکوم با فشار طبیعی
در این نوع گلوکوم، فشار داخل چشم در محدوده طبیعی است، اما به‌دلیل کاهش جریان خون به عصب بینایی، آسیب به عصب بینایی و نقاط کور در میدان دید ایجاد می‌شود. این نوع گلوکوم معمولاً در افرادی که دارای سابقه میگرن، فشار خون پایین یا مشکلات گردش خون هستند، شایع‌تر است.
- این نوع گلوکوم نیز بدون علائم اولیه است و فقط از طریق معاینه دقیق عصب بینایی و آزمایش میدان بینایی تشخیص داده می‌شود.
سایر انواع گلوکوم
گلوکوم پیگمنتاری یا رنگدانه‌ای بیشتر در افراد جوان و نزدیک‌بین دیده می‌شود و علائم آن شامل تاری دید موقت و مشاهده هاله‌های رنگی پس از فعالیت‌های شدید بدنی و ورزشی است، در حالی که گلوکوم اکسفولییتیو بیشتر در افراد مسن رخ می‌دهد و با کاهش تدریجی بینایی محیطی و تاری دید مزمن همراه است.
نکات مهم
- معاینات منظم چشم: با توجه به اینکه بیشتر انواع گلوکوم در مراحل اولیه بدون علائم هستند، معاینات منظم و دوره‌ای چشم‌پزشکی برای تشخیص زودهنگام ضروری است.
- توجه به علائم هشداردهنده: اگر هر یک از علائم ذکر شده را تجربه کردید، حتی اگر موقت و خفیف بودند، حتماً به چشم‌پزشک مراجعه کنید.
- سابقه خانوادگی: اگر در خانواده شما سابقه گلوکوم وجود دارد، حتماً این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.
- پیشگیری و مراقبت: گلوکوم قابل پیشگیری نیست، اما با تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع می‌توان از پیشرفت بیماری و از دست دادن بینایی جلوگیری کرد.
تشخیص گلوکوم
همان‌طور که گفته شد تشخیص زودهنگام و پیگیری منظم برای پیشگیری از نابینایی بسیار حائز اهمیت است. تشخیص گلوکوم شامل مجموعه‌ای از معاینات دقیق چشم‌پزشکی است که در ادامه به تفصیل توضیح داده می‌شوند:
۱. اندازه‌گیری فشار داخل چشم یا تونو‌متری (Tonometry)
تونو‌متری (Tonometry) روشی برای اندازه‌گیری فشار داخل چشم (IOP) است که به تشخیص زودهنگام گلوکوم کمک می‌کند. دو روش رایج برای این معاینه وجود دارد: تنو‌متری گلدمن و تونو‌متری غیرتماسی…
- فشار طبیعی داخل چشم بین ۱۰ تا ۲۱ میلی‌متر جیوه است.
- افزایش فشار داخل چشم یکی از نشانه‌های اصلی گلوکوم است.
تنها اندازه‌گیری فشار چشم برای تشخیص گلوکوم کافی نیست و سایر معاینات نیز باید انجام شود.
۲. اندازه‌گیری ضخامت قرنیه یا پاکی‌متری (Pachymetry)
- ضخامت قرنیه بر دقت اندازه‌گیری فشار چشم تأثیر می‌گذارد.
- قرنیه نازک‌تر از حد طبیعی ممکن است فشار چشم را کمتر از مقدار واقعی نشان دهد.
- قرنیه ضخیم‌تر ممکن است فشار چشم را بالاتر از مقدار واقعی نشان دهد.
- افرادی که قرنیه نازک دارند، بیشتر در معرض ابتلا به گلوکوم هستند.
۳. بررسی زاویه تخلیه چشم یا گونیوسکوپی (Gonioscopy)
گونیوسکوپی (Gonioscopy) روش تشخیصی استاندارد برای بررسی زاویه تخلیه مایع چشم است…
- این آزمایش به تشخیص نوع گلوکوم کمک می‌کند:
- گلوکوم زاویه باز: زاویه باز است اما تخلیه مایع به‌خوبی انجام نمی‌شود.
- گلوکوم زاویه بسته: زاویه تخلیه تنگ یا بسته است.
- همچنین برای تشخیص گلوکوم‌های ثانویه مؤثر است.
۴. معاینه عصب بینایی با افتالموسکوپی
افتالموسکوپی روشی برای بررسی عصب بینایی و تشخیص آسیب‌های ناشی از گلوکوم است…
- فرورفتگی مرکز عصب بینایی که در گلوکوم افزایش می‌یابد، به‌دقت ارزیابی می‌شود.
- هرگونه نازکی یا تغییر رنگ در عصب بینایی نشان‌دهنده آسیب ناشی از گلوکوم است.
- اگر تغییراتی در عصب بینایی مشاهده شود، پیگیری منظم ضروری است.
۵. آزمایش میدان دید یا پریمتری (Perimetry)
- فرد در مقابل دستگاه پریمتری قرار می‌گیرد.
- نورهای کوچکی در قسمت‌های مختلف میدان دید ظاهر می‌شوند…
- تست همفری برای بررسی میدان دید جانبی.
۶. تصویربرداری از عصب بینایی (OCT – Optical Coherence Tomography)
تصویربرداری از عصب بینایی با استفاده از OCT یک روش پیشرفته و غیرتهاجمی برای اندازه‌گیری ضخامت رشته‌های عصبی است…
به یاد داشته باشید که:
- گلوکوم یک بیماری مزمن و بی‌علامت است. حتی اگر احساس بهبودی دارید، درمان را قطع نکنید.
- پیگیری منظم، کلید کنترل گلوکوم است.
- مصرف قطره‌ها باید دقیق و منظم باشد.
- در صورت مشاهده‌ی هر تغییری در بینایی، فوراً به پزشک اطلاع دهید.
- سبک زندگی سالم داشته باشید، ورزش منظم و خواب کافی.
- اگر سابقه‌ی خانوادگی گلوکوم دارید، معاینه‌ی منظم چشم را زودتر آغاز کنید.
https://www.aao.org/eye-health/diseases/what-is-glaucoma
https://eyepatient.net/Home/articledetail/glaucoma-overview-231
