مقدمه
گلوکوم یکی از بیماری‌های شایع چشم است که به علت آسیب به عصب بینایی رخ می‌دهد و در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، می‌تواند به نابینایی دائمی منجر شود. این بیماری اغلب بدون علائم اولیه ظاهر می‌شود و به راحتی قابل تشخیص نیست، به همین دلیل به آن دزد خاموش بینایی نیز گفته می‌شود. افزایش فشار داخل چشم (IOP) عامل اصلی آسیب به عصب بینایی در گلوکوم است، اما در برخی موارد، حتی با فشار طبیعی نیز این بیماری بروز می‌کند. با این حال، با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، این بیماری قابل کنترل است.
تعریف گلوکوم
گلوکوم گروهی از اختلالات چشمی است که باعث آسیب تدریجی به عصب بینایی می‌شود. عصب بینایی، وظیفه انتقال اطلاعات بینایی از شبکیه به مغز را بر عهده دارد. در گلوکوم، به‌دلیل افزایش فشار داخل چشم یا اختلال در خون‌رسانی به عصب بینایی، این رشته‌های عصبی به‌تدریج تخریب می‌شوند که در نهایت می‌تواند منجر به کاهش بینایی یا نابینایی کامل شود.
انواع گلوکوم
گلوکوم به‌دلیل اختلال در جریان و تخلیه مایع شفاف داخل چشم به نام “آب زلالیه” ایجاد می‌شود. این مایع در جلوی چشم تولید شده و از طریق کانال‌هایی در زاویه چشم بین قرنیه و عنبیه خارج می‌شود تا فشار داخل چشم (IOP) را در حد طبیعی نگه دارد.
گلوکوم زاویه باز: زاویه تخلیه باز است اما به‌دلیل انسداد یا کاهش کارایی، مایع به‌طور کامل خارج نمی‌شود و فشار افزایش می‌یابد.
گلوکوم زاویه بسته: زاویه بین قرنیه و عنبیه باریک یا بسته می‌شود که باعث انسداد ناگهانی و افزایش فشار شدید می‌گردد.
- گلوکوم زاویه بازشایع‌ترین نوع گلوکوم است و در این حالت، عصب بینایی آسیب می‌بیند، علیرغم اینکه زاویه خروجی باز است.
- گلوکوم زاویه باز اولیه: کند شدن جریان مایع چشم و بالا رفتن فشار باعث آسیب عصبی می‌شود.
- گلوکوم با فشار طبیعی: بدون افزایش فشار، به احتمال زیاد ناشی از کاهش خون‌رسانی به عصب بینایی.
- گلوکوم پیگمنتاری: تجمع رنگدانه‌های جداشده از عنبیه در کانال‌ها باعث انسداد تخلیه می‌شود.
- گلوکوم سودواکسفولییتیو (PXG): انسداد تخلیه به‌دلیل تجمع مواد شبه‌پروتئینی سفیدرنگ.
- گلوکوم ثانویه: در اثر بیماری‌های دیگر مانند التهاب، آب مروارید و تومورها ایجاد می‌شود.
- گلوکوم زاویه بستهدر اثر بسته شدن زاویه تخلیه مایع چشم ایجاد می‌شود و انواع مختلفی دارد.
- گلوکوم حاد زاویه بسته: افزایش سریع فشار باعث درد، تهوع و تاری دید شدید می‌شود و یک اورژانس پزشکی است.
- گلوکوم مزمن زاویه بسته: علائم به مرور بروز کرده و در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به نابینایی شود.
- گلوکوم عروقی جدید (نئو واسکولار): رشد رگ‌های خونی غیرطبیعی زاویه تخلیه را می‌بندد و فشار چشم را بالا می‌برد.
- گلوکوم نوزادان (Congenital): نوعی نادر که در نوزادان و کودکان به‌دلیل نقص مادرزادی در تخلیه مایع چشم بروز می‌کند و باید سریع درمان شود.
بزرگ بودن غیرطبیعی چشم‌ها می‌تواند از علائم گلوکوم یا آب سیاه باشد.
عوامل خطر
سن بالای ۴۰ سال
افزایش سن یکی از عوامل اصلی خطر ابتلا به گلوکوم است. با افزایش سن، ساختارهای چشم تغییر می‌کنند و احتمال افزایش فشار داخل چشم بالا می‌رود.
- افراد بالای ۴۰ سال باید هر دو سال یک‌بار معاینه کامل چشم داشته باشند.
- اگر بالای ۶۰ سال هستید یا سابقه خانوادگی دارید، معاینات سالانه ضروری است.
سابقه خانوادگی گلوکوم
گلوکوم می‌تواند ارثی باشد. اگر یکی از اعضای خانواده مبتلا باشد، احتمال ابتلا در شما بیشتر است، به‌ویژه در گلوکوم زاویه باز اولیه و نوع اطفال.
- اگر والدین یا خواهر و برادر شما مبتلا هستند، معاینات منظم چشمی را انجام دهید.
- اطلاع از سابقه خانوادگی به پزشک کمک می‌کند تا برنامه‌ریزی مناسب انجام دهد.
نزدیک‌بینی و دوربینی
افراد دارای نزدیک‌بینی یا دوربینی شدید در معرض خطر بیشتری هستند.
- نزدیک‌بینی شدید: افزایش طول چشم با بالا رفتن فشار داخل چشم ارتباط دارد.
- دوربینی شدید: زاویه تخلیه تنگ‌تر است و احتمال گلوکوم زاویه بسته بیشتر می‌شود.
- افراد دارای عینک باید به‌طور منظم معاینه شوند.
فشار خون بالا یا دیابت
- فشار خون بالا: باعث کاهش خون‌رسانی به عصب بینایی می‌شود.
- دیابت: موجب آسیب عروقی و رشد غیرطبیعی عروق در چشم می‌شود.
- کنترل فشار و قند خون در کاهش خطر نقش دارد.
- دیابتی‌ها باید سالانه توسط چشم‌پزشک معاینه شوند.
آسیب‌های قبلی به چشم
ضربه یا جراحی ممکن است باعث آسیب ساختارهای چشمی و افزایش فشار چشم شود.
- در صورت ضربه به چشم حتی بدون علائم باید به پزشک مراجعه شود.
- عمل‌های قبلی مانند آب مروارید ممکن است خطر گلوکوم را افزایش دهد.
استفاده طولانی‌مدت از داروهای استروئیدی
استفاده مکرر از داروهای کورتونی چشمی یا خوراکی می‌تواند فشار چشم را بالا ببرد.
- در صورت مصرف داروهای کورتونی، فشار چشم باید به‌طور منظم بررسی شود.
- از مصرف خودسرانه دارو خودداری کنید.
قرنیه نازک در مرکز چشم
قرنیه نازک تشخیص دقیق فشار را سخت‌تر می‌کند و خطر آسیب عصب بینایی بیشتر می‌شود.
- افراد دارای قرنیه نازک باید با روش‌های دقیق‌تر فشار سنجی شوند.
عصب بینایی نازک شده
برخی افراد به‌صورت ژنتیکی دارای عصب بینایی ضعیف‌تری هستند که خطر ابتلا به گلوکوم را بالا می‌برد.
میگرن و مشکلات گردش خون
میگرن‌های شدید و گردش خون ضعیف باعث کاهش خون‌رسانی به عصب بینایی می‌شوند.
- در صورت ابتلا به میگرن، پزشک خود را مطلع سازید.
- ورزش و سبک زندگی سالم به بهبود خون‌رسانی کمک می‌کند.
سایر بیماری‌ها
کم‌خونی داسی‌شکل، بیماری‌های خودایمنی و مشکلات قلبی ممکن است خطر گلوکوم را افزایش دهند.
- در صورت ابتلا به این بیماری‌ها فشار چشم خود را منظم بررسی کنید.
- همکاری پزشک عمومی و متخصص چشم در مدیریت آن مؤثر است.
به یاد داشته باشید: گلوکوم بیماری‌ای است که به‌آرامی پیشرفت می‌کند و در مراحل اولیه بدون علامت است، اما در صورت عدم درمان به نابینایی منجر می‌شود. آگاهی از عوامل خطر و معاینات منظم به تشخیص زودهنگام کمک می‌کند.
